‘Geen enkele politicus kan uitleggen waarom er nog kernwapens op Belgisch grondgebied liggen’

/ april 13, 2016/ Nederlands

‘Een wereld zonder kernwapens’: de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken John Kerry haalde het idee van nucleaire ontwapening weer van onder het stof tijdens zijn bezoek aan het Japanse Hiroshima. ‘In de realiteit moderniseren ze hun arsenaal aan kernwapens’, zegt professor Internationale Politiek aan de Universiteit Antwerpen, Tom Sauer.

‘Historisch’. Zo werd het bezoek maandag van de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken John Kerry aan de gedenkplaats in het Japanse Hiroshima genoemd. Het was namelijk de eerste keer in de geschiedenis dat zo’n hoge Amerikaanse regeringsvertegenwoordiger Hiroshima bezocht, de stad die in 1945 met de grond gelijk gemaakt werd door een Amerikaanse atoombom. Kerry liet tijdens het bezoek optekenen dat de gedenkplaats ‘een dwingende herinnering is om kernwapens uit de wereld te bannen’.

Zo ver zijn we uiteraard nog lang niet. Vandaag zijn er negen landen die kernwapens bezitten. Er zijn de vijf officiële kernwapenstaten: het Verenigd Koninkrijk, de VS, China, Frankrijk en Rusland. Daarnaast hebben Israël, India en Pakistan ook kernwapens geproduceerd. Noord-Korea sluit dat rijtje af. Ook België is niet onbesproken wat kernwapens betreft: al meer dan 50 jaar liggen er Amerikaanse kernbommen op de luchtmachtsbasis in Kleine Brogel. “Het is niet duidelijk wie verantwoordelijk is als iets gebeurt met die kernbommen in ons land”, zegt professor Sauer.

De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken John Kerry sprak tijdens het bezoek aan de gedenkplaats van Hiroshima de wens uit om kernwapens uit de wereld te bannen. Is dat een belangrijk signaal?

Sauer: ‘Het is alleszins geen naïef idee. Ik denk dat een wereld zonder kernwapens op termijn de enige realistische optie is, want het is net naïef om te denken dat we nog jaren -laat staan eeuwen – kunnen leven met tien of meer kernwapenstaten, zonder dat ze ooit gebruikt zullen worden. Een kernwapenvrije wereld is ook een doelstelling van een internationaal bindend verdrag, met name het non-proliferatieverdrag uit 1968.

Het probleem bij dat verdrag is dat er geen deadline in besloten zit. Daarom treuzelen de kernwapenstaten, omdat ze er eigenlijk niet vanaf willen. Kerry zegt dan wel dat ze naar een verbanning van kernwapens willen, maar in de realiteit moderniseren ze hun arsenaal kernwapens à volonté. Ze zullen de volgende jaren ook honderden miljarden spenderen om dat te doen.’

‘Toch onderschrijven zogenaamde realisten in de internationale politiek, zoals Henry Kissinger, een belangrijk man in het Amerikaanse foreign policy establishment, meer en meer het idee van een kernwapenvrije wereld. Ze doen dat vooral omdat het ook in het nationale belang is van de VS, want als ze die doelstelling niet nastreven, zullen er meer kernwapenstaten bijkomen, wat ook bedreigend kan zijn voor hen.’

Het is een nobel streefdoel, maar de laatste jaren of decennia is er toch geen echte vooruitgang geboekt in het streven naar een kernwapenvrije wereld?

Sauer: ‘Dat klopt grotendeels, maar de Amerikaanse president Obama heeft in 2009 een speech in Praag gegeven die uitsluitend over dat onderwerp ging. Dat heeft toch veel weerklank gevonden. Je kan wel zeggen dat er nadien niet zo veel meer gebeurd is, maar hij is ook maar één man in heel dat radarwerkje van de Amerikaanse regering natuurlijk. Hij heeft veel compromissen moeten sluiten, waardoor die modernisering van hun kernwapens toch doorging.’

‘Het is natuurlijk ook niet gemakkelijk om zo’n kernwapenvrije wereld te realiseren en het is al zeker niet voor morgen. Maar volgens mijn inschatting is het wel degelijk realistisch en haalbaar binnen pakweg 40 of 50 jaar. Ik geloof niet in een wereld zonder wapens, want dat is utopisch, maar een wereld zonder kernwapens is dat niet.’

Er ontbreekt dus gewoon echt politiek engagement om daar werk van te maken?

Sauer: ‘Dat klopt, maar dat er weinig vooruitgang is, heeft vooral te maken met de Koude Oorlog, want dat was ook de start van het nucleair tijdperk. Nucleaire afschrikking was toen het overheersende discours en dat ondersneeuwde het idee van nucleaire ontwapening. Men zag de kernwapens als een wondermiddel om oorlogen te voorkomen, wat toen ook leek te werken. Maar ondertussen blijkt dat discours een mythe. Zo zijn er in de geschiedenis al kernwapenstaten aangevallen door niet-kernwapenstaten, waarbij de nucleaire afschrikking dus volledig gefaald heeft. In 1973 had Israël kernwapens, maar het werd toch aangevallen door zowel Egypte als Syrië, die geen kernwapens hadden.’

‘Ook na de Koude Oorlog kwam het niet tot een echte aanzet voor nucleaire ontwapening. Men verlegde de aandacht bijvoorbeeld naar de niet-verspreiding van kernwapens naar andere landen. Gelukkig is er nu recentelijk een nieuw, hoopgevend initiatief: het zogenaamde humanitaire initiatief. Daarbij legt men de focus op wat de humanitaire gevolgen zijn voor de burgers als zo’n kernwapen opnieuw gebruikt wordt. Kernwapenstaten weigeren voorlopig nog om naar de conferenties ervan te gaan, maar de niet-kernwapenstaten zien het als een vehikel om toch te werken naar een wereld zonder kernwapens. Het zou dus best kunnen dat er in de nabije toekomst multilaterale onderhandelingen zullen worden opgestart voor een verbod op kernwapens.’

Heeft dat kans op slagen als de kernwapenstaten niet mee doen?

Sauer: ‘Het is maar een kleine stap natuurlijk naar een nucleaire wapenconventie. Maar een verbod op kernwapens via het humanitair initiatief dat door pakweg 120 staten afgesloten wordt, zal de kernwapenstaten nog meer onder druk zetten.

Noord-Korea heeft ook kernwapens. Zullen die wel bereid zijn om mee te werken?

Sauer: ‘Natuurlijk zullen op een bepaald moment alle kernwapenstaten, dus ook Noord-Korea, moeten deelnemen aan dat debat. Maar laat ons eerst zelf het voorbeeld geven door voor onze eigen deur te vegen.’

‘Het zijn trouwens ook sommige NAVO-landen die dat humanitair initiatief tegenhouden. België hangt wat in de middenmoot: het wil zich er eigenlijk niet over uitspreken en neemt er dus ook niet actief aan deel. We behoren dus tot zo’n 20 andere landen die het humanitair initiatief niet openlijk gunstig gezind zijn.

Hoe verklaart u die houding van België hierin?

Sauer: ‘De grootste verklaring is dat ze lid zijn van de NAVO, maar ik heb ook de indruk dat de publieke opinie er niet echt wakker van ligt.

Geen enkele politicus kan ook uitleggen waarom er nog kernwapens op Belgisch grondgebied liggen en zij moeten er zich blijkbaar ook niet voor verantwoorden. Er is een soort geheimhouding daaromtrent. Nochtans kunnen we ook zonder kernwapens in ons land onze NAVO-verplichtingen nakomen omdat we investeren in conventionele wapens.’

‘Die kernwapens in Kleine Brogel vormen ook een potentieel gevaar voor ons land. Niet alleen omdat ze het doelwit kunnen zijn van terroristen, maar ook omdat er incidenten mee kunnen gebeuren. Het is zelfs ook niet duidelijk wie verantwoordelijk is als daar iets mee gebeurt.’

Zullen de Verenigde Staten het aanvaarden dat de kernwapens uit Kleine Brogel verwijderd zullen worden?

Sauer: ‘Het is België zelf die kan beslissen of de kernwapens van het grondgebied verwijderd moeten worden. De Amerikaanse regering zal die beslissing ook aannemen. De kwestie zal waarschijnlijk weer op de agenda komen, want we moeten straks bij de aankoop van nieuwe gevechtsvliegtuigen ook beslissen of ze kernwapens kunnen dragen. Ik besef dat het voor België, als NAVO-lidstaat, niet evident is om onze nek daarvoor uit te steken, maar we zouden kunnen samenwerken met Duitsland en Nederland om de kernwapens op ons grondgebied weg te halen. Als je nucleaire ontwapening echt serieus neemt, trek je daar een streep onder. Die kernwapens moesten trouwens al 20 jaar van ons grondgebied verwijderd zijn.

Er zijn ook de conflicten in Oekraïne, de oorlog in Syrië en Noord-korea die nucleaire testen uitvoert. Het is misschien gewoon niet het gepaste moment om daar nu werk van te maken?

Sauer: ‘Dat komt er inderdaad nog bij, maar zo is er altijd iets natuurlijk. Die wapens liggen hier al van in de jaren ’70. In de jaren ’90 waren de relaties met Rusland bijvoorbeeld beter, maar ook dan liet men na om die kernwapens weg te halen.

‘Nu is er de crisis in Oekraïne en daarom willen sommige Oost-Europese landen niet dat de kernwapens verdwijnen omdat ze Rusland vrezen. Die landen weten nochtans dat wij de kernwapens op ons grondgebied nooit gaan gebruiken. Bovendien kan je ook aan militaire afschrikking doen zonder kernwapens.’ (RDC)

Dit artikel verscheen op Knack.be op 13 april 2016