België en de F-35: een kat in een zak
De federale regering kondigde op 24 oktober 2018 aan dat de kogel door de kerk is in het dossier van nieuwe gevechtsvliegtuigen. België kiest voor de Amerikaanse F-35. Het hele aankoopdossier baadt in een sfeer van favoritisme en achterkamerpolitiek, terwijl vele vragen over de F-35 onbeantwoord blijven. Deze Q&A gaat in op drie vragen: is de F-35 gevechtsklaar? Is de F-35 de ‘beste koop’? En worden nieuwe gevechtsvliegtuigen uitgerust met kernwapens?
1. Is de F-35 al gevechtsklaar?
Neen. De F-35 is nog volop in ontwikkeling. De ontwikkelingsfase verloopt in zogenaamde ‘blocks’. In april 2018 werd de eerste testfase van de vijfde “block” (block 3F) afgerond, maar de ‘initital operational test and evaluation’ fase wordt ten vroegste afgerond tussen juni en september 2019.
Het F-35-programma loopt zo al behoorlijk achter op het oorspronkelijke schema, en het Amerikaanse Rekenhof (Government Accountability Office) waarschuwde in juni 2018 dat de kans reëel is dat er verdere vertragingen volgen.
Eens de evaluatiefase is afgerond, moet de ‘full rate production’ beginnen vanaf najaar 2019. Daarbij wordt uitgegaan van een jaarlijkse productieratio van minstens 77 toestellen in de volgende 12 jaar. Het Amerikaanse Rekenhof schat de gemiddelde jaarlijkse kost tot 2044 op 10,4 miljard dollar.
2. Is de F-35 echt de ‘beste koop’?
Het Amerikaanse Rekenhof publiceerde in juni 2018 een vernietigend rapport over het F-35-programma. De F-35 scoort belabberd op drie grote domeinen: prestatievermogen (‘performance’), betaalbaarheid (‘affordability’), en betrouwbaarheid en mate van onderhoud (‘reliability & maintainability’):
- Prestatievermogen: het F-35 programma had begin 2018 maar liefst 966 officiële tekortkomingen (‘deficiencies’). Deze bevatten 111 ‘categorie 1’ tekortkomingen (“those that could jeopardize safety, security or another critical requirement”) en 855 ‘categorie 2’ tekortkomingen (“those that could impede or constrain successful mission accomplishment”). Minstens 25 “categorie 1” en 165 “categorie 2” tekortkomingen zullen niet opgelost zijn voor aanvang van de productiefase in najaar 2019.
- Betaalbaarheid: volgens een recent rapport van het Amerikaanse Congres bedraagt de ‘flyaway cost’ (de prijs van een ‘naakt’ toestel met motor) 77,5 miljoen dollar. Critici wijzen er echter op dat dit bedrag een onderschatting is die onvoldoende rekening houdt met toekomstige inflatie. Binnen de NAVO geldt bovendien de vuistregel dat de totale investeringskost van een gevechtsvliegtuig zeker dubbel zo hoog is als de ‘flyaway cost’. Voor 34 gevechtsvliegtuigen kom je dan snel aan een minimale kost van 5,2 miljard dollar, tegenover de 3,8 miljard euro waar de regering mee schermt. Een persbericht van het Amerikaanse Defence Security Cooperation Agency maakte in januari 2018 zelfs gewag van een totale investeringskost van 6,53 miljard dollar voor de 34 Belgische F-35s.
- Betrouwbaarheid: volgens het Amerikaanse Rekenhof is het F-35 programma momenteel niet in staat om te voldoen aan 4 van de 8 ‘reliability and maintainability targets’. Het F-35 programmabureau heeft volgens het Amerikaans Rekenhof ook geen plan om te verzekeren dat alle acht targets op tijd gehaald worden. Aangezien het productieproces voortgezet wordt zonder dat alle betrouwbaarheidsdoelstellingen bereikt zijn, zullen de onderhouds-en reparatiekosten van nieuwe F-35s veel hoger liggen dan momenteel gebudgetteerd.
3. Worden nieuwe gevechtsvliegtuigen uitgerust met kernwapens?
Op de luchtmachtbasis van Kleine Brogel bevinden zich al decennialang tien tot twintig Amerikaanse B-61 kernwapens, wat een overtreding is van het Non-Proliferatieverdrag uit 1968. Belgische F-16-piloten worden getraind om deze massavernietigingswapens in te zetten. Deze B-61 kernwapens zouden begin jaren 2020 vervangen worden door nieuwe B61-12 kernwapens.
De nieuwe Amerikaanse kernwapendoctrine, die in februari 2018 gepubliceerd werd, maakte duidelijk dat de nieuwe B-61-12 kernbom vanaf 2021 beschikbaar zal zijn voor Europese nucleaire gevechtsvliegtuigen. Een belangrijke vraag is dus of de F-35s die België wil aankopen, ook in staat moeten zijn om de gemoderniseerde B-61-12 kernbom in te zetten.
De ontwikkeling van het F-35 programma verloopt in zogenaamde ‘blocks’. De huidige ‘Block 3F’ is niet in staat om kernwapens te dragen. Dergelijke nucleaire taak is enkel voorzien voor de volgende ‘block’ van de F35, namelijk ‘Block 4’ (in het Amerikaans jargon ‘Continuous Capability Development and Delivery’, ofwel C2D2).
Dergelijke ‘Block 4’ F-35s bevinden zich nog volop in de testfase. Deze testfase liep al grondige vertraging op, en wordt ten vroegste eind 2020 afgerond. Het Amerikaans Rekenhof klaagt bovendien aan dat het Block 4-programma niet beschikt over een ‘sound business case’ en te kampen heeft met tal van tekortkomingen. Het adviseert het Amerikaans Congres daarom om geen middelen vrij te maken voor het Block 4-programma, vooraleer deze onduidelijkheden en tekortkomingen zijn opgelost.
Het kostenplaatje van het Block 4-programma liep de afgelopen jaren ook gevoelig uit de hand, waardoor steeds luider de vraag wordt gesteld of het Amerikaanse leger wel de middelen heeft om het programma te voltooien. In 2017 was er nog sprake van 3,9 miljard dollar, maar de programmaleider van het F-35 programma stelde in maart 2018 dat het Block 4-programma minstens 10,8 miljard dollar zal kosten tussen 2018 en 2024. Anderen hebben het zelf over een totale kost van 16,4 miljard euro.
In tegenstelling tot Block 4 beschikt Block 3F niet over een nucleaire capaciteit, maar volgens F-35 programmaleider Mathias Winter wel over “full warfighting capacity”. Winter verklaarde in maart 2018 aan het Amerikaanse Congres dat Block 3F F-35s beschikken over een breed spectrum aan capaciteiten (‘strategic attack’; ‘close air support’; ‘suppression/destruction of enemy air defence’; en ‘air superiority’).
Een levensbelangrijke vraag is dus of België genoegen kan nemen met volledig operationele ‘Block 3F’ F-35s, in plaats van duurdere en nucleaire Block 4 F-35s.
Dit artikel verscheen op donderdag 25 oktober op de website van Pax Christi: https://www.paxchristi.be/nieuws/belgie-en-de-f-35-een-kat-een-zak