Update uit New York: VN-Lidstaten bespreken start onderhandelingen kernwapenverbod 2017
VN-lidstaten verzamelden tussen 12 en 17 oktober 2016 in New York om een resolutie te bespreken die een mandaat bevat om in 2017 onderhandelingen op te starten over een nieuw internationaal verdrag dat kernwapens verbiedt. Dit nadat een VN-werkgroep in augustus 2016 een eindrapport publiceerde waarin wordt aanbevolen om dergelijke onderhandelingen op te starten. Een stemming over deze resolutie vindt plaats tussen 26 oktober en 2 november 2016. Voor de eerste keer in zeventig jaar kan een verbod op kernwapens realiteit worden. Dat is niet minder dan een historische ontwikkeling.
Een ruime meerderheid steunt een kernwapenverbod
Een ruime meerderheid van VN-lidstaten steunt de idee om in 2017 onderhandelingen op te starten over een nieuw juridisch instrument dat kernwapens verbiedt. Deze duidelijke meerderheid liet zich ook voelen tijdens de debatten in New York. De ene na de andere lidstaat en regionale groeperingen als CARICOM (Caraïben), ASEAN (Zuidoost-Azië), UNASUR (Zuid-Amerika) en de African Group namen het woord om hun steun uit te spreken voor de opstart van onderhandelingen. Ook het Internationale Rode Kruis sprak zijn expliciete steun uit voor een verbodsverdrag: ‘Although the prohibition of nuclear weapons is only one of the measures needed to ensure they are never again used and are eliminated, it is an indispensable building block in reaching the universal goal of a world free of nuclear weapons. As with chemical and biological weapons, unambiguous prohibition is both the foundation for disarmament and a disincentive for proliferation. It would be a long-awaited step towards fulfilling the NPT’s Article VI obligation to pursue effective measures to achieve nuclear disarmament, and repeated undertakings under NPT Action Plans.’
Oostenrijk benadrukte eveneens dat een nieuw verbodsverdrag de druk verhoogt op kernwapenstaten om effectief te ontwapenen, wat vermijdt dat niet-kernwapenstaten de behoefte voelen om zelf kernwapens te verwerven. ‘The argument is often heard that nuclear deterrence is indispensable for national security. Austria does not believe this. If this were to be the case, then more states could feel the need to follow the same logic and want to acquire these weapons. We would embark on a dangerous path’, klonk het. De Oostenrijkse diplomaat wees ook op de nucleaire moderniseringsplannen van alle kernwapenstaten, wat ernstige vragen doet rijzen over de oprechtheid van deze laatsten om ooit volledig te ontwapenen.
Brazilië verduidelijkte ook dat een nieuw verbodsverdrag complementair is met het non-proliferatieverdrag (NPT). Het is geen doel op zich, maar een noodzakelijk drukkingsmiddel om verdere concrete stappen richting kernwapenvrije wereld te zetten. De International Campaign to Abolish Nuclear Weapons (ICAN), waarvan Pax Christi Vlaanderen lid is, benadrukte dat we niet langer kunnen wachten totdat de kernwapenstaten effectief bereid zijn hun verplichting onder het NPT na te komen om volledig te ontwapenen. ‘The nuclear-armed states, over decades, have insisted that nuclear disarmament must happen on their terms, on their schedule, and according to a process that they determine is in their strategic interests. We have seen the result: decades of promises, postponements, half steps, reversals, and a horizon that recedes ever farther into the distance. Not only are the nuclear-armed states reneging on their disarmament commitments, they are spending hundreds of billions of dollars to re-equip their arsenals with new warheads, new delivery systems, and new nuclear infrastructure’, aldus ICAN.
Een ruime meerderheid van VN-lidstaten steunt de idee om in 2017 onderhandelingen op te starten over een nieuw juridisch instrument dat kernwapens verbiedt. Deze duidelijke meerderheid liet zich ook voelen tijdens de debatten in New York. De ene na de andere lidstaat en regionale groeperingen als CARICOM (Caraïben), ASEAN (Zuidoost-Azië), UNASUR (Zuid-Amerika) en de African Group namen het woord om hun steun uit te spreken voor de opstart van onderhandelingen. Ook het Internationale Rode Kruis sprak zijn expliciete steun uit voor een verbodsverdrag: ‘Although the prohibition of nuclear weapons is only one of the measures needed to ensure they are never again used and
Kernwapenstaten weigeren te ontwapenen
De kernwapenstaten en hun bondgenoten reageerden daarentegen uitgesproken vijandig op de idee van een kernwapenverbod. Hoewel ze allen stellen het streven naar een kernwapenvrije wereld te steunen, benadrukten ze de hele week hoe essentieel kernwapens zijn voor hun nationale veiligheid en er van hen dus niet verwacht kan worden om nucleair te ontwapenen.
Ze namen het daarbij niet altijd even nauw met de werkelijkheid. Duitsland stelde dat een verbodsverdrag het NPT zal verzwakken. Het Verenigd Koninkrijk ontkende dat een nieuw verbod enig effect zou hebben, maar stelde tegelijk dat een verbod ‘enorme schade’ zou toebrengen. Dit terwijl artikel 6 van het NPT duidelijk stelt dat verdragspartijen een verplichting hebben om een verbodsverdrag te onderhandelen, en diplomaten van de kernwapenstaten in privédiscussies erkennen dat een verbodsverdrag wel degelijk een grote normatieve impact zou hebben. De Verenigde Staten maakten pijnlijk duidelijk dat de kernwapenstaten niet oprecht geïnteresseerd zijn in volledige nucleaire ontwapening, en zichzelf het onbeperkte en onbepaalde recht voorbehouden om kernwapens te bezitten: ‘how can a state that relies on nuclear weapons for its security possibly join a negotiation meant to eliminate them?’
Het Verenigd Koninkrijk illustreerde eveneens de dubbele tong waarmee de kernwapenstaten spreken. Tijdens de VN-besprekingen stelde de Britse ambassadeur dat het VK ‘een verantwoordelijke kernwapenstaat is die de langetermijndoelstelling van een kernwapenvrije wereld toegewijd is. Midden juli 2016 gaf de Britse premier Theresa May echter duidelijk te kennen dat ze niet van plan is om het Britse nucleaire arsenaal ooit op te geven: ‘That would be a reckless gamble with the safety and security of families in Britain that we must never be prepared to take.’
Het anti-verbodskamp hinkte tijdens de debatten voortdurend op twee gedachten: enerzijds benadrukten ze dat een verbodsverdrag “nutteloos” is en “geen enkele impact zou hebben”, anderzijds stelden ze dat een nieuw verdrag “gevaarlijk” is en oefenen ze stevige druk uit op kleinere landen om tegen de resolutie te stemmen. De kernwapenstaten verduidelijkten echter niet hoe een verbodsverdrag dat geen enkele concrete impact heeft gevaarlijk kan zijn. Bovendien: als een nieuw verdrag effectief geen enkele impact heeft, waarom investeren de kernwapenstaten dan zoveel diplomatieke energie in het voorkomen van zo’n verdrag?
Belgische recyclage 2.0
België steunde onvoorwaardelijk de reactionaire lijn van de kernwapenstaten en onderschreef een verklaring van 24 NAVO-landen waarin opnieuw de zogenaamde “progressieve benadering” naar voren werd geschoven als het alternatief voor een verbodsverdrag. Deze benadering is louter een recyclage van oude voorstellen die al meer dan twee decennia op tafel liggen en nooit geïmplementeerd werden. België slaagde er opnieuw niet in te verduidelijken waarom deze maatregelen nu wél geïmplementeerd zouden worden door de kernwapenstaten. België claimt “effectieve” en “realistische” voorstellen te doen, maar stelt enkel zaken voor die al bewezen hebben niet of onvoldoende te werken. Het simpelweg herhalen van oude voorstellen, zonder een concreet stappenplan om deze op korte termijn te realiseren, is niet progressief of realistisch maar een conservatieve verankering van de status quo.
Het kan nochtans anders: de kans is reëel dat Nederland, onder sterke druk van PAX Nederland, zich minstens zal onthouden bij de stemming over de resolutie. Andere NAVO-landen als Portugal, IJsland en Noorwegen zullen zich mogelijk ook onthouden. EU-lidstaten als Zweden, Oostenrijk, Ierland en Malta kondigden aan de resolutie te zullen goedkeuren.
België moet dus dringend het geweer van schouder veranderen en zijn verzet tegen het opstarten van onderhandelingen staken. Ons land moet vervolgens op constructieve wijze deelnemen aan een multilateraal onderhandelingsproces in 2017. België kan het zich niet langer veroorloven aan de verkeerde kant van de geschiedenis te blijven staan.
***
Pax Christi Vlaanderen-medewerker Willem Staes bevindt zich momenteel in New York, waar hij de debatten binnen de First Committee van de Algemene Vergadering van de VN opvolgt en samen met ICAN-partners probeert te verzekeren dat de resolutie om in 2017 onderhandelingen op te starten goedgekeurd wordt.