Analyse: historisch nucleair akkoord met Iran

/ juli 15, 2015/ Nederlands

Hoofdrolspelers in het verhaal zijn natuurlijk de VS en Iran, maar het akkoord werd gesloten tussen zeven partijen: Iran, de vijf permanente leden van de VN-Veiligheidsraad (VS, China, Rusland, Frankrijk, Groot-Brittannië) aangevuld met Duitsland en de Hoge Vertegenwoordiger voor het Buitenlands Beleid van de EU. De deadline voor het sluiten van een akkoord werd verschillende keren vooruitgeschoven, maar dinsdag 14 juli werd het finale akkoord (Joint Comprehensive Plan of Action) ondertekend in Wenen.

Wat werd er afgesproken?

In grote lijnen komt het akkoord erop neer dat de internationale economische en financiële sancties tegen Iran (VN, EU, VS) op termijn uitdoven als Iran het akkoord uitvoert dat bestaat uit (1) een streng internationaal controleregime op de nucleaire installaties, en (2) een grote terugschaling van de omvang van haar kernprogramma. Deze maatregelen maken het Iran onmogelijk om er clandestiene militaire nucleaire programma’s op na te houden en ontnemen Iran de technische mogelijkheden om in de toekomst snel een kernwapen te produceren.

Beperkte verrijkingscapaciteit

Het akkoord is van heel lange duur, sommige maatregelen met betrekking tot de gevoelige onderdelen van het Iraans kernprogramma (verrijking van uranium) blijven 10, 15 tot zelfs 25 jaar van kracht. Meer dan de helft van de uraniumverrijkingscapaciteit wordt voor meer dan 10 jaar buiten werking gesteld. De overblijvende installaties mogen het uranium niet verrijken boven het niveau (3,97%) dat nodig is voor kernbrandstof voor kerncentrales, een verrijkingsniveau dat onvoldoende is voor kernwapens. Ongeveer de volledige voorraad laagverrijkt uranium (97%) wordt geëlimineerd, waardoor de totale voorraad van 8000 kg laagverrijkt uranium (niet bruikbaar voor kernbommen) wordt geplafoneerd tot 300 kg voor de volgende 15 jaren. Het potentieel om met de overblijvende uraniumverrijkingsinstallaties toch nog voldoende (hoog)verrijkt uranium te produceren om potentieel 1 kernbom te maken zal 12 à 13 maanden duren. Iran beschikt met andere woorden dus niet over de mogelijkheid om snel kernbommen te produceren wanneer het zou beslissen om het akkoord naast zich neer te leggen. Lang voor die tijd springen alle sanctiemaatregelen terug op hun plaats. Iran ziet ook volledig af van plutoniumproductie (potentieel bruikbaar voor kernwapens). Iran zal de onafgewerkte Arak-reactor herontwerpen met de hulp van China zodat er geen plutonium geproduceerd zal worden, Iran zal geen zwaarwaterreactoren bouwen en ook geen plutonium halen uit de herverwerkening van nucleair afval.

Streng controleregime

Wat betreft het controleregime zal Iran het Aanvullend Protocol ratificeren dat hoort bij het Safeguards Agreement. Het Safeguards Agreement is het standaard controlemechanisme van het IAEA (Internationaal Atoomenergie Agentschap) waar alle lidstaten van het NPT mee instemmen. Dit Safeguards Agreement werd strenger en allesomvattender gemaakt via het Aanvullend Protocol. Het Aanvullend Protocol, dat ongelimiteerd is in de tijd, maakt het mogelijk voor de inspecteurs van het IAEA om alle gevoelige nucelaire installaties te controleren, met inbegrip van militaire installaties, als er bewijs is van verdachte nucleaire activiteiten. Inspecteurs zullen ook de volgende 20 jaren de centrifugeproductiefabrieken en de volgende 25 jaar de Iraanse uraniummijnen onder strenge monitoring plaatsen.

Opheldering rond mogelijk militair nucleair programma in het verleden

De punten waar de onderhandelaars het langst over onderhandeld hebben zijn het uitklaren van de mogelijk militair reikwijdte van het Iraans kernprogramma in het verleden en hoe de sancties kunnen ‘terugspringen’ (opnieuw in voege kunnen treden) als Iran het akkoord niet uitvoert. Als Iran het akkoord schendt wordt het VN-sanctieregime binnen de 65 dagen opnieuw actief, deze afspraak blijft 10 jaar gelden.

Tegen december 2015 moet Iran opheldering brengen rond het mogelijk militaire aspect van haar kernprogramma in het verleden, zodat dit onderwerp van discussie finaal kan gesloten worden. Niet onbelangrijk om hierbij te vermelden is dat het bewijsmateriaal om Iran hiervan te beschuldigen, waardoor het land al jaren op de schopstoel zit, als zeer omstreden beschouwd wordt. (Een stelling die bijgetreden wordt door de Amerikaanse onderzoeksjournalist Gareth Porter in zijn boek Manufactured Crisis.)

Is dit akkoord werkelijk historisch?

Gezien in de context van een decennialange boycot van de VS jegens Iran (sinds 1979), gezien de jarenlange vrij ongenuanceerde en negatieve benadering van Iran in de internationale pers, gezien de grote druk en openlijke militaire dreigementen van belangrijke bondgenoten van de VS in de regio (Israël en Saudie-Arabië), gezien de dodelijke internationale sabotage van het Iraanse programma in het verleden –met inbegrp van vermoorden van wetenschappers- en gezien ook de druk van conservatieve Iraanse krachten om niet teveel toegevingen te doen, leek het bijna onmogelijk dat er toch nog een akkoord uit de bus zou kunnen komen zonder het gezichtverlies van een van de betrokken partijen.

Het uitblijven van een akkoord zou bijna onvermijdelijk geleid hebben tot een nieuwe oorlog in het Midden-Oosten over Iran’s kernprogramma. Het feit dat een dergelijk nieuw gewapend treffen en duizenden dodelijke slachtoffers vermeden lijkt is zonder meer historisch te noemen. Hoewel niet iedereen het daar mee eens lijkt. De Israëlische premier Netanyahu liet weten dat het akkoord een ‘kolossale historische vergissing’ is en dat Israël nooit zijn eigen verdediging zal opgeven. Hij lijkt er op te alluderen dat Israël nooit afstand zal doen van z’n eigen kernwapenarsenaal, ook al belooft Iran nooit kernwapens te ontwikkelen en zal de rest van de wereld deze belofte nauwgezet inspecteren. Deze deal komt voor Israël slecht uit omdat het eigen kernarsenaal, de onwil om samen te werken aan een kernwapenvrije regio en de uitzonderingspositie van het land in het internationale nucleaire regime meer in de schijnwerpers zullen komen te staan.

Het akkoord zal ook een enorme opsteker betekenen voor de Iraanse economie en wellicht ook een welkome impuls voor de internationale economie. Iran zal meer dan 100 miljard dollar aan bevroren financiële tegoeden terugkrijgen. Het land kan weer op de internationale markten olie en gas verkopen, kan opnieuw investeren in haar luchtvaartsector en de olie-en gassector. Iran zal weer gebruik kunnen maken van SWIFT (systeem voor wereldwijde interbankaire financiële communicatie), geld kunnen lenen op buitenlandse markten tot zelf bankkantoren openen in de EU. Enkel de internationale wapensector moet nog wat op z’n ongeduld blijven zitten, het wapenembargo tegen Iran blijft nog vijf jaar van kracht.

Het akkoord betekent ook een korte verademing voor het internationale nucelaire regime na de recente mislukking van de vijfjaarlijkse NPT-herzieningsconferentie in New York in mei van dit jaar. Het is een duidelijke overwinning voor Iran én het internationale nucleaire regime: Iran behoudt het recht om aan uraniumverrijking te doen, wat ook duidelijk voorzien wordt door het NPT-verdrag. Jarenlang werd een deal onmogelijk gemaakt door te eisen dat Iran zou afzien van uraniumverrijking, waarbij Iran altijd (terecht als men geloof hecht in internationale verdragen, of men er nu volledig akkoord mee is of niet) en ondanks bijzonder grote druk het been stijf hield. Het akkoord schept een streng precedent en dat zal nodig zijn, wetende dat er twaalf andere landen in de Midden-Oosten regio nucleaire ambities hebben zoals Saudie-Arabië, Turkije, Verenigde Arabische Emiraten, Egypte en Jordanië.

Bedenking

De deal betekent ongetwijfeld een overwinning van diplomatie over bruut geweld, maar het internationale nucleaire regime blijft heel zwaar onder druk staan. De kernwapenstaten spenderen op dit eigenste ogenblik miljarden dollars aan de modernisering van hun eigen kernwapensarsenaal, terwijl een nucleair opbod over Oekraïne in de lucht hangt. De VS voerde vorige week de eerste testen uit met de gemoderniseerde B61-12 kernbom die ook onder onze toekomstige gevechtsvliegtuigen zal hangen als het van deze Belgische regering afhangt.

Als de grootmachten over de kwestie Iran een akkoord kunnen sluiten, waarom dan niet diplomatiek onderhandelen over een universeel kernwapenverdrag? De grootmachten geven met deze deal duidelijk aan dat ze gekant zijn tegen de verder verspreiding van kernwapens. Wat houdt onze Belgische regering nu nog tegen om mee te pleiten voor de Oostenrijke ‘Humanitaire Belofte’, net zoals 110 andere landen dat doen? Internationale onderhandelingen voor een kernwapenvrije wereld, nu!

Bronnen:

http://www.armscontrol.org/pressroom/press-release/2015-07-14/P5-Plus-1-Nations-and-Iran-Reach-Historic-Nuclear-Deal

Pieter Teirlinck